პროექტის სახელი ,,მიყვარხარ, ჩემო სოფელო!”

პროექტის აღწერა; სრულყოფილი დახასიათება (როგორც წარსული, ისე თანამედროვე) იმ გარემოსი, სადაც დაიბადნენ და იზრდებიან პროექტშიმონაწილე მოსწავლეები.

Mmiyvarxar, Cemo sofelo!

adgilmdebareoba

lopotis xeoba mdebareobs aRmosavleT kavkasionis samxreT nawilSi, kaxeTSi, civ_gomboris qedis CrdiloeTiT, alaznis vakis marcxena sanapiros ganStoebaze, mdinare lopotis saTavidan miaxlovebiT 30km-ze. xeobas esazRvrebian mwvervalebi: didi muxacixe, patara muxacixe, sasanTle, nayoroRali, didi andarazani, patara andarazani, wopis gori da sxva.

xeoba sami mxridan mTebiTa da gorebiTaa SemosazRvruli, igi Riaa samxreT -dasavleT mxares. misi teritoria meryeobs zRvis donidan 500-3000m-mde. reliefSi mTebi da gorebi sWarbobs. lopotis Walis samxreTiT mdebareobs arc Tu vrceli mindori, romelzec gaSenebulia am xeobaSi erTaderTi ulamazesi sofeli--- lafanyuri.

Hhava: lopotis xeobis hava gamoirCeva Sida kontinenturi TvisebebiT. ianvris

saSualo tempeatura 0+ _1*-ia. ivlisis +20_+23 gradusia. zamTari mkacri, civia Tumca nakleb Tovliania rac ganpirobebulia zRvidan daSorebiT. xeobisaTvi damaxasiaTebelia mikro klimati, rasac misi gancalkevebuli mdebareoba da mTa-xeobis gabatonebili qarebi ganapirobebs.

relifis Taviseburebis gamo diliT qari aRmosavleTiT qris, xolo saRamos_dasavleTiT. misi siCqare ar aRemateba 8-9 m/wm-s iSviaTad iz _15_20 m/wm-mde.

haeris SefardebiTi tenianoba zamTarSi 60_70% xolo zafxulSi 30_40%-is tolia. naleqebis raodenoba weliwadSi 1000-1500mm-s aRwevs maleqebis sezonuri ganawilebis mixedviT msgavsebas iCens subxmelTaSua zRviur havasTan. Termuli pirobebis mixedviT aris grili, nakleb Tovliani zamTari da cxeli zafxuli. tenianobis reJimis humiduri. wlis ganmavlobaSi simSralis periodi ar aRiniSneba.

bunebrivi resursebi

lopotis xeobaSi mTavari geografiuli obieqti da bunebrivi resursia mdinare lopota. saTaveSi igi saTevzaod gamoiyeneba. zafxulSi misi Sua weli ki_sabanaod, ufro mniSvnelovania marmarilos sabado. romelic mdinaris dabadebis adgilas mdebareobs. am sabados aRmoCena ukavSirdeba sofel lafanyuris pirveli mcxovrebis lega narusvliSvilis saxels. erTxel nadirobis dros lega papam SeamCnia, rom erT adgilas xevSi wyali TeTrad gamoiyureboda. igi axlos mivida da naxa, rom wyali TeTr kldeze (tinze) gadmoCqebda. gaocda, TeTri qva manamade mis Tvalebs ar enaxa. tins muStisodena waatexa, nanadireviT savse guda ufro daimZima da meore dRes bofelSi ukve yvelam icoda ,,TeTri qvis’’ arsebobis ambavi. Semdeg am ,,TeTri qvis’’ natexma dedaqalaqi moinaxula da lega papas megzuroba dasWirda mTavrobis mTavrobis im delegaciisTvis romelic specialistebisagan Sedgeboda da romlebmac kargad icidnen ,,TeTri qvis”

fasi.

rogorc Semdgomma gamokvlevebma naTelyves, lopotis marmarilo Tavisi TvisebebiT unikaluria, xolo sabados maragi--TiTqmis ulevi.

pirvelad marmarilos xarebiT da kameCebiT ezidebodnen sofeSi. 1986 wels marmarilos gatana daiwyo ,, Telavis filaq-marnarilos kombinatma’’ 1994 wlamde kombinat safqvavi iyo lafanyurSi, xolo 1994 wlidan gadaitanes TelavSi. misi mopoveba xdeba karieruli wesiT. aq aris 5 gancalkevebuli ubani. lopotis marmarilos sabado dakavSirebulia qveda liasis wyebasTan, romelic agebulia kvarc- sericituli metamorfuli fiqlebiT da qviSaqvebiT. am naleqebSi gvxvdeba 1-dan 40m-mde sisqis cicabod daqanebuli 500-700m sigrZis marmarilos linzebi.

lopotis marmarilo erTgvarovani, sufTa, wvrili da saSualo marcvlovania. feri: TeTri, monacrisfro ZarRvebiT. nacrisferi da muqi nacrisferi, TeTri ZarRvebiT. advilad muSavdeba da prialdeba. igi mdebareobs sof. lafanyuridan 18 km-is daSorebiT.

xeobis teritoriaze ramdenime xelovnuri wyalsatevia, sadac Tevzis moSenebas misdeven.

Ggonjaxevis gogirdovani wylebi

mdinare lopotis xeobaSi gamoedineba gonjaxevis gogirdovani wylebi , es aris miwisqveSa mineraluri wyali. is didi raodenobiT Seicavs biologiurad aqtiur mineralur komponentebs da aqvs gansakuTrebuli fizikur-geografiuli Tvisebebi. gonjaxevis formirebaSi monawileobs zedapiridan CaJonili (infiltaciuri) wyali da aq arsebulu qanebi, romelic Seicavs gogirdis naerTebs. temperaturis mixedviT (4-dan 20 gradusamde) miekuTvneba civi mineraluri wylebis jgufs. is xasiaTdeba najeri mineralizaciiT (30_150 g/l). iyeneben sasmelad da abazanebisaTvis. gonjaxevis gogirdovani wylebi mdebareobs sof. lafanyuridan 3,5 km-Si.

Ggonjaxevis spilenZis sabado

soflidan moSorebiT mdebareobs ,,namarnevis xevi,’’ sadac axlaxans aRmoaCines spilenZiT mdidari sabado. aq eqspertebis daskvniT aris spilenZis madnis 20 wlis maragi. es sabado srulad ar aris gamokvleuli da advili SesaZlebelia aq aRmoCndes sxva sabadoc ( es SeiZleba iyos erTerTi ZarRvi). gonjaxevis spilenZis sabado jerjerobiT eqspluataciaSi ar Sesula.

flora da fauna

xeoba gamoirCeva flora-faunis mravalferovebiT. aq gvxvdeba rogorc Walis, aseve alpuri zonis floris saxeobebi:

wabli, kakali,muxa, cacxvi, qorafi, aryi, lafani. savaraudod soflis saxelis warmoSobac am ukanasknels unda ukavSirdebodes.

lopotis xeobaSi binadrobs: daTvi, mgeli, tura, mela, gareuli ERori, Sveli, iremi. aqvea frinvelTa iseTi jiSebi, rogoricaa: qedani, gareuli ixvi da bati, mwyeri, Suni, SaSvi, kaWkaWi, ramdenime jiSis kodala, romelTagan erT-erTi, didi mwvane kodala wiTel wignSia Setanili.

lopotis xeobis warmomavloba

cnobilia, rom daaxlovebiT 50 milioni wlis win mTeli kavkasia dafaruli iyo zRviT, sadac kunZulis saxiT amoizida kavkasionis mTavari wyalgamyofi. lopotis xeoba, romelic mdebareobs kavkasionis aRmosavleT nawilSi, bunebrivia, uZvelesi xeobaa. am teritoriaze aRmoCenilia uZvelesi xanis nivTebi: brinjaos samkaulebi, Tixis WurWeli, isrisa da Subis pirebi, samosaxloebi, rac imaze miuTiTebs, rom aq adamianebi uZvelesi droidanve cxovrobdnen. mwiri istoriuli cnobebis mixedviT, lopotis xeoba kargad daculi da gamagrebuli istoriuli erTeuli unda yofiliyo.

lafanyuris warmoSoba da adgilmdebareoba

Telavidan Crdilo-aRmosavleTiT, kavkasionis kalTebis ZirSi, zRvis donidan 600 metris simaRleze mdebareobs sofeli lafanyuri. igi TiTqmis oTxive mxridan garSemortymulia mTebiTa da gorebiT. Mmxolod dasavleTis mxares gaurRvevia mTaTa rkali swrafsa da daudegar lopotas. mdinaris sigrZe 36 kilometria.

lopotis orive sanapiro – Wala, borcvebi da ferdobebi _ meoce saukunis dasawyisSi gauvali tyiT yofila dafaruli. uxvad moipoveba uZvelesi da utyuari naSTebi imisa, rom lopotis xeobaSi, TiTqmis alpur zonamde, Soreul warsulSi xalxi cxovrobda. kilometris daSorebiT, mdebareobs adgilebi, romelTa saxelebi aSkarad miuTiTebs imaze, rom odesRac isini dasaxlebuli punqtebi yofilan da ara, ubralod, geografiuli adgilebi: sasanTle, muxacixe, nakalovari, Cxinkuri, gonjaxevi, namarnevis gori, tornisi, Wurisxevi. es adgilebi dafarulia eklesiaTa da cixeTa nangrevebiT, nasoflarebiT, qviTkirebiT, sasaflaoebiT. ratomRac ver moicales lopotis xeobis Sesaswavlad. maSin mxolod fantaziis nayofad aRar mogveCveneboda soflis uxucesTa mexsierebamde moRweuli cnoba imis Sesaxeb, rom mWidrod dasaxlebuli da gamagrebuli lopotis xeobidan gamosuli jari mrisxanebiTa da mravalricxovnebiT gamoirCeoda.

lopotis xeobaSi sami daba yofila: “Cxinkuri”, “muxacixe” da “nosorna”. iv. javaxiSvilis cnobiT, erT momentSi vaxtang gorgasals Tavisi vaJi daCi daba nosornaSi gauxiznavs...

magram es yvelaferi Soreuli istoriaa, Zalze Soreuli da burusiT moculi. amJamad am xeobaSi mxolod erTi sofelia __ lafanyuri.

TviT soflis saxelis analizi ki aseTia: lafniani yure _ lafanyure _ lafanyuri. lafani xe-mcenaris saxelia. swored wiTel wignSi Sesuli am mcenariT aris dafaruli dRevandeli soflis midamoebi.

ivris xeobis saTaveSi mcxovreb ramodenime adamians moswonebia lopotis xeoba da gadauwyvetia aq dasaxleba. mTis mZime pirobebi cxovrebisa axalmosaxleebs arc aq SeumsubuqdaT. 9-10 ojaxi, culebiT, ToxebiT, weraqviTa da xis guTnebiT SeiaraRebuli, gauval tyes SeebrZola. saqme Zalian nela, magram mainc win miiwevda, Sromam da garjam nayofi gamoiRo. mTielebi TavianT naTesavebs, axloblebs epatiJebodnen kaxeTSi. aq Camosaxleba ukve aragvis xeobis mkvidrebmac daiwyes. 1908 wels Camosaxlebuli 10 ojaxiT daiwyo lafanyuris arseboba da dRes ukve 350 komliani ulamazesi sofelia.

mniSvnelovani movlenebi

midioda dro...

istoria furclavda saukuneebs da iniSnavda mniSvnelovan movlenebsa da cvlilebebs Cveni soflis realobidan...

istoriaSi cnobilia, rogor iZlivnen murvan-yrus molaSqreni nosornasa da lopotis cixeebTan, Tumca datoves morbeuli, damwvar-dabuguli da gaveranebuli mxare, romelic mainc aivso mosaxleobiT da sofel lafanyuris daarsebamde soflis Semogarenis mTel perimetrze, mTiswinebis CaTvliT, xeoba sisxlsavse cxovrebiT cxovrobda.

sofels axsovs avadsaxsenebeli ,,lekianoba”, romelsac Tan axlda moTareSeba-morbeva-datyvevveba da isic, rogor cdilobdnen lopotis xeobis dakavebas. araerTi sisastikiT cnobili ambavi aqvs Semonaxuli istorias da soflis uxucesTa mexsierebas. erT-erTi axlgazrdis daniSnuli xevsuri gogo, samamamTilosTan erTad anwlis sakrefad wasuli, moTareSe lekebs gadaswydomia. kacisTvis Tavi mouWriaT, gogo ki lekeTSi gautaciaT. saxalxo gmirad Seracxul alias (giorgi gigauri, romelsac lekebma metsaxelad ,,alia” Searqves) gamouxsnia tyveobidan qali. saqmros mis SerTvaze uari uTqvams... Tavisuflebadabrunebuli gogo colad gamomxsnelsve SeurTavs...

aliasi, ivane RaRoliSvilis, fido gamiaSvilis saxelis xsenebac ki SiSis zars scemda duSmans. sabolood, maT samudamod amoakveTines fexi lekebs soflidan.

verc lafanyuri gadaurCa meore msoflio omis ubedurebas. 86 axlgazrda gaacila sofelma frontis xazze, saidanac naxevarze meti aRar dabrunebula. amis utyvi mowmea skolis ezoSi

aRmarTuli obeliski, romelic TavdadebulTa xsovnas inaxavs.

samwuxarod, mis gverdiT aRimarTa kidev erTi xsovnis Zegli, romelic afxazeTis ZmaTa omSi daRupuli gmiris—gia cigroSvilis saxels ukvdavyofs

da kvlav midis dro... gzad siaxleebs da cvlilebebs tovebs...Tu komunisturi reJimis dros erTaderT ,,gasvliTi samuSaoebis” adgils ruseTi warmoadgenda, sadac iSviaTad migrirdebodnen soflidan, dRes igi sanaxevrod daclilia. mosaxleobis ZiriTadi nawili evropis qveynebSia samuSaod wasuli. maTi umravlesoba qalia. sazRvargareT qmnian ojaxebs dauojaxeblebi, xolo ojaxianebs didpatarianad miyavs Tavisianebi. 15-mde mozardi swavlobs aTenis, berlinis, parizis skola-baRebSi. maTi daclili, mitovebuli da mowyenili saxlebi ki amaod elian

patronebs.

kulturuli Zeglebi

soflis mimdebare teritoriaze araerTi eklesiis nangrevi da nacixari gvxvdeba. maTgan yvelaze uZvelesia ,,devis xvrelis” naSTebi”. geologTa erTma jgufma daaTvaliera (Rrmad ar gamoukvleviaT) es adgilebi da nanaxis Sedegad daaskvnes, rom aq pirvelyofil adamians ucxovria (gamoqvabulSi nanadirevis Zvlebi aRmoaCines). amis momdevno periodSic grZeldeba aq cxovreba, razec metyvelebs abanoebi, saflavebi, jvrebi.

didad sarwmunoa, rom aq warmarTuli Zeglebic iqneboda, magram qristianobis gavrcelebis Semdeg isini gaanadgures da dRemde SemorCa mxolod Tavdacvis nagebobebi.

nacixarebidan SedarebiT kargadaa Semonaxuli ,,kipurWebis cixe”, romelic, savaraudod, XVI_XVII saukuneebSia aSenebuli. rogorc Cans, is akontrolebda xeobis Sesasvlels.

rac Seexeba eklesiebs, maTi umetesoba CamoSlilia, ramdenime ki SedarebiT ukeTesadaa Senaxuli.

,,tornisis” sameklesiani bazilika VI saukunes miekuTvneba da soflis

rdilo—aRmosavleT nawilSi mdebareobs.

aseve bazilikis tipisaa wminda giorgis gviani xanis oreklesiani nageboba. dResac modian aq rogorc adgilobrivi, aseve mezobeli soflis mcxovrebni SesawiriTa da qada-purebiT.

gansakuTrebiT sayuradReboa mdinare lopotis marjvena mxares, ,,maCxaurSi”, mdebare RvTismSoblis salocavi,romelic grandiozuli nageboba unda yofiliyo.

,,nosornaSi” SemorCenilia VI saukunis ,,nosornis taZris” konusi.

gviani feodaluri xanis koSkia orsarTuliani ,,kopala”.

soflis dResaswaulebi da adaT-wesebi

aragvisa da ivris auzis soflebidan Camosaxlebulma fSavlebma Tan Camoiyoles SesaniSnavi tradiciebi, romlebic TiTqmis ucvlelia dResac.

12 Temad dayofil fSavlebs fSavlebs TavTavisi salocavi aqvT: cabaurTa, WiCo, iaxsari...aqvT saerTo salocavebi: adgilis deda, laSari, Tamari, wminda giorgi. RvTiSvilTa dReobaze Tu ukana fSavSi wasvlas ver axerxeben lafanyurelebi, soflis salocavSi mainc aucileblad mivlen saklaviT, sanTliT da qada- sofels hyavs xevisberi. igi warudgeba xalxs locavs maT—RvTis mSobels, qristes 365 wminda giorgis, oTxivkuTxiv salocavebs, yvela RvTisSvilT, torniss mdgom angelozs gamosTxovs wyalobas xationTaTvis. usurvebs TiToeul mlocvelsa da sruliad saqarTvelos usurvebs mSvidobas, SvilTa simravlesa da xvav-baraqas. amis Semdeg iwyeba saerTo molxena fSavlebisa, romelic marTlac dauviwyari sanaxaobaa—cekva-simReriTa da kafiaobiT.

sofeli gansakuTrebiT aRniSnavs saxalxo dResaswauls--,,vaJaobas”. 1970 wlidan dRemde igi yovelTvis ivlisis bolo SabaTs imarTeba. RonisZiebas eswrebian: mwerlebi da poetebi, mecnierebi, vaJas Tayvanismcemlebi, raionis xelmZRvaneloba. monawileobas iReben mxatvruli Semoqmedebis cnobili jgufebi. tardeba doRi, Widaoba. RonisZieba acocxlebs da axalisebs sofels.

xalxuri rewva

fSavlebis ZiriTadi saqmianoba miwaTmoqmedeba da mesaqonleoba iyo. amitomac moewonaT lafanyuris mdebareoba da aq Camosaxlebulebmac es saqmianoba gaagrZeles. fSavlebi arc xalxuri rewvis tradicias Ralatobdnen. uklebliv yvela qals hqonda sakuTari xeliT daCeCili, darTuli, daZaxili, bunebrivi saRebavebiT SeRebili Zafisagan daqsovili jejimebi, fardagebi, xurjinebi, windebi. es yvelaferi patarZlis aucilebeli mziTevic iyo.

aseve sakuTari xeliT xvewdnen da amzadebdnen fSavlis kacebi xisgan saojaxo WurWels: varclebs, jamebs, kovzebs, samarileebs, xinklis saWrelebs, comis saTxeleblebs, qvijebs, xonCebs. saojaxo nivTebs: jaras, TiTistarebs, sagrexelebs, saCeCelebs, xokrebs. rZis damuSavebisaTvis aucilebel nivTebs: Cxutebs, barnelebs, xonebs, Zobnebs, tabakebs. bevri maTganisaTvis es xeloba ojaxis rCenisa da Semosavlis wyaro iyo da aris dResac.

sabednierod, dResac CeCen da arTaven, qsoven da Sibaven windebs Cveni skolis gogonebi, xvewen da amzadeben xisagan ulamazes nivTebs vaJebi.

folklori

soflis erT-erTi ganmsazRvreli Tvisebaa RvTisgan boZebuli niWi leqsis siyvarulisa. fSavlebi ,,leqsze fiqroben mudama, dRe iyos, Tunda Ramea”.

saerTod, fSavlebSi ori kategoriis adamianebi imsaxureben xalxis yvelaze met pativiscemasa da siyvaruls,--gmirebi da moleqseebi. tradiciuli gagebiT gmirobas axalma cxovrebam asparezi mouspo. moleqse, Tu is mReroda kidec, TiTqmis kerpad iyo qceuli. swored aseTi kerpebi iyvnen lafanyurelebisaTvis Tavisi drois sakmaod cnobili moleqseebi: fruSka (aleqsi wveroSvili), xvTiso mindodauri, toka (xvTiso imerliSvili), talauri (giorgi kodaSvili), tyiura (levan tvirTaSvili), ilia da luka mTibelaSvilebi (mama-Svili), gakrulaT darejani (bukukiSvili), TanamedroveTagan—serafion rusulaSvili.

bevri maTganis leqsi dResac zepirad icis yvelam da, simRerebad qceuls, mTeli sofeli mReris.

sabednierod, dResac bevr lafanyurels ,,gulSi sWirs” poezia.

maT Soris gamorCeulia Temur nayeuri:

Cemo lopotav

Cemo lopotis wyal-Walav, mTebo,

minda es guli Tqvenzed vamRero,

oRond niavma wamamiqrolos

Seni mTebisam, Cemo gamzrdelo!

ra SamiZlavis erT beCav fSavels,

magram sicocxles aras dagidev

Sen rom iCqefo da iboboqro.

amis gulisTvis bevrsac Caviden.

es Sen maswavle FfSauri sityva,

Sen Samayvare Seni xeoba,

fSauri leqsi, iqve kafia,

fSavlis Svilebis laRi Rreoba.

sanam Sena xar, sanam xmianob,

raa iseTi, rom moviwyino?!

me kipurWebis cixesTan mual,

Seni CanCqeris xma moismino!

nu gamiwyrebi, Tu ki ver mnaxav,

Tuki xeobas sadam wavide,

Cemo lopotav, mTebis naJuro,

Seni gulisTvis ras ar Caviden!

samzareulo

Seudarebelia fSauri samzareulo. gansakuTrebiT gamorCeulia xinkali da dambal xaWos xaWo-erbo.

fSavlebs imdenad uyvarT es saWmelebi, rom maT simRerebi da leqsebic ki uZRvnes. cnobilia luka mTibelaSvilis leqsi ,,sawyalo xorcis xinkalo”

sawyalo xorcis xinkalo,

Senc gaifuWe saxeli,

netavi vin mogigona,

imas daadges naTeli.

Seni samSoblo fSavia,

bakani, xonCa, saceri,

kai msuqani cxvris xorci,

qeifi imis saferi.

wvrili da koxta naoWi,

gaqebdes Seni mnaxveli.

iukadrise sofeli,

asdeg, qalaqSi waxveli,

TefSebze wamogaskupes

erTi ujmaji, samzneli,

Tavi gaq uSvelebeli,

vin ari imis SamWmeli!

gulad mwvanili Cagides,

patara xorcis naWeri.

sircxviliT rogora sCndebi

Tavis winapris Samrcxvneli?

qalaqSi gagafuWebdnen,

ver Tu icodi magTveni!

siyvaruliT savse leqsi uZRvna fSavelma jabanam Tavis katas, romelic

mezoblebisTvis moparul dambal xaWos uzidavda patrons:

,,enacvlos Tavis patroni

Tavis TvalyviTel cicasa,

davalis mezoblebSia,

dambal xaWosa zidavsa.

xsnil-marxva gamagebina,

agremc damayris miwasa.”

dialeqti

fSauri dialeqti gramatikuli wyobiT, gramatikuli formiT, leqsikiT dResac Zalian axlos dgas Zvel qarTul enasTan.

demografia

amJamad sofel lafanyurSi 600_mde macxovrebelia. mosaxleobis ZiriTadi nawili mozardebi da moxucebia.

პოექტში მონაწილეთა ასაკი; 15-16 წ.

ვადები მაის-ივნისი;

პროექტის შესაძლო აქტივობები კლასში: ინფორმაციის მოძიება ისტორიიდან;

ინტერვიუები სოფლის უხუცესებთან;

მოსალოდნელი შედეგები: მოსწავლეები შეიძენენ როგორც ქვედა დონის, ისე ზედა დონის

უნარ-ჩვევებს;

სარგებელი სხვებისათვის: მოსწავლეები , სოფლის ახალგაზრდობა სრულყოფილ

ცოდნას შეიძენენ საკუთარ სოფელზე.

სამუშაო ენა: ქართული